آمایش فرهنگی مساجد کشور در مقیا س استانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران، ایران (نویسنده مسئول). Email: mk.hekmatara@yahoo.com

2 دانشیار، دانشگاه جامع امام حسین (ع)، تهران، ایران.

چکیده

مسجد به‌عنوان یک پایگاه مردم‌نهاد از دیرباز در حال خدمت‌رسانی به جوامع اسلامی و حتی غیراسلامی بوده است؛ به‌طوری‌که از صدر اسلام تاکنون، مساجد به‌عنوان مرکزی برای تصمیم‌گیری‌های مهم برای اقدام‌های بزرگ تاریخی از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند. این پژوهش با بررسی آمایش فرهنگی مساجد با توجه به گستره سرزمینی و نرخ جمعیت در افق بیست‌ساله (1395- 1415) به‌دنبال توزیع عادلانه مساجد در کشور بوده و به شناخت آمایش فرهنگی، جایگاه آن در برنامه‌ریزی توسعه فرهنگی و ضرورت تهیه و اجرا و جهت‌گیری‌های آن می‌پردازد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی بوده و روش پژوهش آمیخته (خبرگانی-GIS) است. در بخش اول فازهای مطالعات کتابخانه‌ای-پرسش‌نامه‌ای (با جامعه آماری 117 نفر خبره) نظرات آنان به کمک نرم‌افزار (SPSS) تحلیل شده است و در بخش دوم تحلیل فضایی (آمایش سرزمینی) از نرم‌افزار (ARCGIS) استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد الگوی مناسب برای آمایش مساجد به ترتیب اولویت ابعاد آموزشی، تبلیغی و پژوهشی و شاخص‌های عدالت توزیعی، تعادل‌بخشی و جمعیت بوده، و با توجه به آمارهای موجود از تعداد مساجد و جمعیت استان‌ها، عدالت توزیعی مساجد تا افق 1415 مشخص شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Cultural Planning of Mosques in Iran at the Provincial Level

نویسندگان [English]

  • Mohammad Karim Hekmat Ara 1
  • Ali Sarkargar Ardakani 2
  • Mehdi Nazemi Ardakani 2
1 Assistant Professor, Amin University of Police Sciences, Tehran, Iran (Corresponding Author).
2 Associate Professor, Imam Hossein Comprehensive University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Mosques, as long-standing community-based institutions, have historically served both Islamic and non-Islamic societies, functioning as centers for significant decision-making and major historical initiatives since the early days of Islam. This study aims to examine the cultural planning of mosques in Iran with respect to territorial coverage and population rates over a twenty-year horizon (2016–2036), seeking to ensure equitable distribution of mosques nationwide. By identifying the cultural planning framework, the study addresses the role of mosques in cultural development programs, as well as the necessity of their preparation, implementation, and operational management. The research is applied in nature and employs a mixed-methods approach (expert survey–GIS). In the first phase, literature review and a questionnaire (targeting 117 experts) were analyzed using SPSS software. In the second phase, spatial analysis (territorial planning) was conducted using ArcGIS. The results indicate that the optimal planning model for mosques prioritizes educational, promotional, and research functions, alongside distributional justice, balance, and population indices. Based on current statistics regarding the number of mosques and provincial populations, the study determines the equitable distribution of mosques up to the 2036 horizon.

کلیدواژه‌ها [English]

  • culture
  • planning
  • cultural planning
  • mosque
  • spatial distribution
  • فهرست منابع

    • ابراهیم‌زاده، عیسی (1393). آمایش سرزمین و نقش آن در تبیین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. تهران: نشر الگوی پیشرفت (وابسته به مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت).
    • ابراهیمی، آرام (1398). نمایه‌سازی تحقیقات و فعالیت‌های علمی صورت گرفته در حوزه آمایش فرهنگی. تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی.
    • احمدزاده، سیدمصطفی (۱۳۹۵). شاخص‌های کیفی عدالت از دیدگاه قرآن کریم، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، سال بیست‌ویکم شماره ۴.
    • احمدی شاپورآبادی، محمدعلی (۱۳۸۶). درآمدی بر وضعیت سرمایه اجتماعی در استان قم، ارائه شده در ششمین کارگاه آموزشی و پژوهشی آمایش سرزمین (تحلیل فرهنگی). یزد: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
    • احمدی شاپورآبادی، محمدعلی، (1388). نگرشی بر آمایش فرهنگی سرزمین و جایگاه آن در برنامه‌ریزی توسعه فرهنگی، فصلنامه راهبرد یاس، شماره 17.
    • احمدی فروشانی، سیدمنصور؛ محمودی، سیدمحمد (1389). جایگاه فرمداری زمین در آمایش سرزمین، مجله آمایش سرزمین، سال دوم، شماره دوم، بهار و تابستان.
    • ادگار، اندرو (1388). مفاهیم کلیدی در نظریه فرهنگی، ناصرالدین علی تقویان، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ اول.
    • ارباب، پارسا ((۱۳۸۹). بررسی نظام برنامه‌ریزی فضایی در فدراسیون روسیه، دو فصلنامه آمایش سرزمین، سال دوم، شماره 3.
    • برنامه چهارم توسعه (۱۳۸۵). سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
    • توفیق، فیروز (۱۳۸۵). برنامه‌ریزی در ایران و چشم‌انداز آینده آن، موسسه آموزش و پژوهش در مدیریت و برنامه‌ریزی.
    • حسنی سوخته‌سرایی، مختار (۱۳۹۸). ترسیم نقشه آمایش فرهنگی کشور، گامی برای اجرایی شدن نقشه مهندسی، سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی.
    • سازمان برنامه‌وبودجه کشور (1399). مطالعات سند ملی آمایش سرزمین، گزارش تلفیق.
    • سازمان برنامه‌وبودجه (1400). سند آمایش سرزمین، جلد اول، بخش پیشگفتار.
    • شورای عالی انقلاب فرهنگی (1390). نظام‌نامه ساماندهی دستگاه‌های فرهنگی کشور، کارگروه مدیریت کلان دستگاه‌های فرهنگی.
    • شیرازی نژاد، امیررضا؛ صالحی، هما؛ تاج، شهره (1396). نقش آمایش فرهنگی در توسعه گردشگری ایران بر اساس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز.
    • عندلیب، علیرضا (۱۳۸۰). نظریه پایه و اصول آمایش مناطق مرزی جمهوری اسلامی ایران، تهران: چاپ اول، دوره عالی جنگ دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران.
    • قطبی‌جشوقانی، محمد (1397). آمایش سرزمینی استان اصفهان همراه با چشم‌انداز توسعه فرهنگی استان، اصفهان: نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
    • گروه مهندسین مشاور ستیران (1356). مطالعه استراتژی درازمدت طرح آمایش سرزمین، سازمان برنامه‌وبودجه، مرکز برنامه‌ریزی آمایش سرزمین.
    • لشگری تفرشی، احسان؛ احمدی، سیدعباس (1395). اصول و مبانی جغرافیای فرهنگی با تأکید بر جغرافیای فرهنگی ایران، تهران: نشر سازمان سمت.
    • مرکز ملی آمایش سرزمین (۱۳۸۵). راهنمای انجام مطالعات برنامه آمایش استان، تهران: بیجا.
    • مجمع تشخیص مصلحت نظام (1384). چشم‌انداز بیست‌ساله جمهوری اسلامی ایران.
    • ناظمی اردکانی، مهدی (1393). اطلس آمایش مساجد تهران بزرگ، تهران: کارگروه مدیریت کلان دستگاه‌های فرهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی.