مقاله پژوهشی:سناریونگاری آینده تحولات بیداری اسلامی در آسیای مرکزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی

2 دکتری علوم سیاسی

3 دانشجوی دکتری مدیریت آینده‌پژوهی (نویسنده مسئول

چکیده


این مقاله با هدف تدوین سناریوهای آینده تحولات بیداری اسلامی در آسیای مرکزی به رشته تحریر در آمده است. این تحقیق بر مبنای هدف، یک تحقیق «کاربردی- توسعه‌ای» محسوب می‌شود. جامعه آماری شامل 32 نفر از خبرگان مرتبط با منطقه بوده که به صورت هدفمند انتخاب شده‌اند. به منظور گردآوری اطلاعات مورد نیاز جهت تدوین ادبیات تحقیق از مطالعات کتابخانه‌ای با استفاده از ابزار فیش‌برداری و در خصوص جمع‌آوری داده‌های واقعی نیز از مطالعات میدانی با استفاده از ابزارهای مصاحبه نیمه‌ساختار یافته و پرسشنامه بسته استفاده شده است. پرسش‌های مصاحبه‌‌ و پرسشنامه از دو جنبه روایی ظاهری و محتوا توسط صاحب‌نظران تأیید شده است. با استفاده از نرم‌افزار Spss نیز ضریب پایایی (آلفای کرونباخ) 842/0 محاسبه شد که بیانگر پایایی بالای پرسشنامه‌ است. به‌منظور تجزیه و تحلیل داده‌های کمی جمع‌آوری شده از «آماره‌ها یا پارامترهای توصیفی» و همچنین به‌منظور رتبه‌بندی اهمیت گزاره‌های گام‌های پرسشنامه از «روش آنتروپی شانون» استفاده شده است. سناریوهای بیداری اسلامی در منطقه با استناد بر الگوی بهینه شده «شبکه جهانی کسب و کار» توسعه یافته‌اند. بر اساس عدم قطعیت‌های کلیدی احصاء شده، سناریوهای باورپذیر بیداری اسلامی در آسیای مرکزی از تقــاطع سه محور اسلام‌گرایی (همسو با آرمان‌های انقلاب اسلامی ایران، سکولار و تکفیری) و محور نحوه تعامل جمهوری‌های منطقه با ج. ا. ایران (همگرایی و واگرایی) شکل گرفته است. بدین‌‌‌‌‌‌‌ترتیب چهار سناریو به شرح؛‌ تمدن درخشان اسلامی، راه ابریشم، قهوه ترک و بهار خزان به رشته تحریر در آمده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Scenario Writing the Futures of Developments Islamic Awakening in Central Asia

نویسندگان [English]

  • Ghafoor Karegary 1
  • Shoeb Bahman 2
  • Seyyed shahab adin hejazi 3
1 Associate Professor of University and National Defense Research Institute, Strategic Research
2 Ph.D.In Political Sience
3 Faculty Member of Imam Khomeini University of Marine Sciences
چکیده [English]

This article aims to formulate future scenarios of Islamic Awakening developments in Central Asia. This goal-based research is an "applied-developmental" research.  The population of the study consisted of 32 experts who were purposefully selected from the region.  In order to collect the required information for compiling research literature from library studies using surveying tools and for collecting real data field studies using semi-structured interview tools and closed questionnaires were used. Interview questions and questionnaires were approved by the experts in terms of both visual and content validity. The reliability coefficient (Cronbach's alpha) was calculated 0.842 using  Spss which indicates high reliability of the questionnaire. "Shannon entropy method" was used to analyze the quantitative data collected by "descriptive statistics or parameters" and also to rank the importance of the questionnaire step statements. Islamic awakening scenarios have been developed in the region based on the optimized Global Business Network model. Based on the key uncertainties cited, the plausible scenarios of Islamic awakening in Central Asia intersect with the three axes of Islamism (in line with the ideals of the Islamic, secular, and Takfiri Islamic Revolution) and the way in which the republics interact with the region. I. R. Iran (convergence and divergence) is formed. Thus, four scenarios have been written about the brilliant Islamic civilization, the Silk Road, the Turkish coffee, and the fall of spring.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Awakening
  • Central Asia
  • Futures Studies
  • Scenario and Scenario Writing
  • الف. فارسی

    • امام خمینی(ره)، (1382)، صحیفه نور، تهران: دفتر حفظ و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ سوم.
    • آثارتمر، محمد، (۱۳۹۳)، عوامل داخلی گسترش سلفی‌گری در آسیای مرکزی، دانشگاه تهران.
    • اعظمی، هادی؛ دبیری، علی‌اکبر؛ (زمستان ۱۳۹۱)، ارزیابی فرصت‌ها و چالش‌های ژئوپلیتیکی ایران در آسیای مرکزی، فصلنامه‌یعلمی-پژوهشیفضایجغرافیایی، سال دوازدهم، شماره ۴۰.
    • افتخاری، اصغر؛ نادری، احسان؛ (تابستان 1395)، تأثیر بیداری اسلامی بر آینده نظام سیاسی عربستان، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال ششم، شماره دوم.
    • باقری‌مقدم، غلامرضا، (1394)، آسیب‌شناسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در منطقه آسیای مرکزی، انتشارات وزارت امور خارجه.
    • بهاری، مجتبی، (۱۳۹۱)، روش سناریو، مؤسسه آموزشی وتحقیقاتی صنایع دفاعی.
    • بهمن، شعیب، (پاییز ۱۳۸۹)، جمهورى اسلامی ایران و آسیای مرکزی؛ ظرفیت‌های همکاری و همگرایی منطقه‌ای، فصلنامهآسیای مرکزی و قفقاز، شماره ۷۱.
    • بهمن، شعیب، (1393)، ژئوپلیتیک تشیع در آسیای مرکزی، تهران: موسسه مطالعات اندیشه سازان نور.
    • بل، وندل، (۱۳۹۲)، مبانی آینده‌پژوهی: تاریخچه، اهداف و دانش، مترجمان: مصطفی تقوی و محسن محقق، تهران: انتشارات مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی.
    • پدرام، عبدالرحیم، (۱۳۹۳)، آینده‌پژوهی در یک نگاه، سازمان تحقیقات و مطالعات ناجا.
    • پدرام، عبدالرحیم؛ زالی، سلمان؛ (1394)، فرایند سناریونویسی در موضوعات راهبردی، تهران: موسسه افق آینده‌پژوهی راهبردی.
    • رضائیان، احد؛ کاظمی، معصومه؛ (تابستان ۱۳۹۳)، تصویرپردازی و کلان تصاویر آینده سیاست جهانی؛ تصویرپردازی روشی مناسب برای  شناخت‌آینده در جهان پیچیده، فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم‌انسانی، سال‌ششم، شماره ۳.
    • زمانی محجوب، حبیب، (1394)، اسلام در آسیای مرکزی، تهران: انتشارات زمزم هدایت، چاپ اول.
    • زرگر، علیرضا، (بهار 1397)، واکاوی تأثیر گفتمان سیاست اسلامی امام خمینی(ره) بر روشنگری امت اسلامی، فصلنامه پژوهشنامه متین، شماره 78.
    • شوارتز، پیتر، (۱۳۹۰)، هنر دورنگری، مترجم: عزیز علیزاده، چاپ دوم، مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
    • شمسا، برات، (1389)، درآمدی بر جنبش‌های اسلامی در آسیای مرکزی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
    • خسروی‌پور، بهمن؛ پورفاتح، نصیبه؛ (بهار 1397)، ضرورت آینده‌پژوهی در آموزش عالی کشاورزی، فصلنامه مطالعات آینده‌پژوهی و سیاستگذاری، دوره چهارم، شماره 10.
    • چرماک، توماس جی، (1394)، برنامه‌ریزی بر پایه سناریو، مترجمان: سعید خزایی، مریم وکیل‌زاده، علی راه‌نشین، اصفهان: انتشارات پارس‌ضیا.
    • صالح‌اصفهانی، اصغر، (۱۳۹۲)، بررسی و شناخت ملی و بین‌الملل نظامی، انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی.
    • عبدالحسین‌زاده، محمد؛ لطیفی، میثم؛ (پاییز و زمستان 1392)، طراحی مدل مفهومی بیداری اسلامی مبتنی بر اندیشه مقام معظم رهبری (استراتژی تئوری داده‌بنیاد متنی)، دو فصلنامه مطالعات بیداری اسلامی، سال دوم، شماره ۴.
    • عطایی، فرهاد؛ شیبانی، اعظم؛ (بهار و تابستان ۱۳۹۰)، زمینه‌های همکاری و رقابت ایران و روسیه در آسیای مرکزی در چارچوب ژئوپلیتیک، دو فصلنامه اوراسیای مرکزی، سال چهارم، شماره ۸.
    • فوزی، یحیی؛ پایاب، بهروز، (زمستان ۱۳۹۱)، جریانات اسلام‌گرای در آسیای مرکزی، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال اول، شماره ۴.
    • فیرحی، داود، (بهار 1395)، آسیای میانه؛ ایران و اسلام، فصلنامه سیاست، دوره 46، شماره 1.
    • فلاحی، احسان؛ بصیری، محمدعلی؛ (پاییز و زمستان  1396)، بررسی ریشه‌های داخلی نواقتدارگرایی در آسیای مرکزی در چارچوب الگوی نئوپاتریمونیالیستی، دو فصلنامهجامعه‌شناسیسیاسیجهاناسلام، دوره 5، شماره 2.
    • عارف، بیژن، (زمستان 1395)، نقش اندیشه‌های انقلاب اسلامی ایران در بیداری اسلامی، فصلنامه سیاست، شماره 12.
    •  گودرزی، غلامرضا، (۱۳۹۴)، پیش‌درآمدی بر آینده‌نگری الهی، قم: موسسه آینده روشن.
    • گلن، جروم سی؛ گوردن، تئودور جی؛ (۱۳۹۳)، دانشنامه بزرگ روش‌های آینده‌پژوهی (جلد اول)، مترجمان: مرضیه کیقبادی و فرخنده ملکی‌فر، انتشارات تیسا، چاپ اول.
    • گروه تحقیقاتی آینده‌بان، (فروردین 1396)، آینده‌پژوهی ایران 1396، مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری.
    • محمودی، مرتضی؛ لطیف‌اف، جوری؛ (بهار ۱۳۹۴)، نقش دین اسلام در روابط بین ایران و ملت‌های آسیای مرکزی، پژوهشنامه روابط بین‌الملل، دوره هشتم، شماره ۲۹.
    • موسوی‌نیا، سیدیاسر، (۱۳۹۱)، بررسیریشه‌ایاجتماعیاسلامگراییدرآسیایمرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
    • مانستر، آنا؛ باسچ، رابرت؛ (1394)، رشد افراط‌گرایی اسلامی در آسیای مرکزی و قفقاز، تهران: مرکز مطالعات فرهنگی بین‌المللی.
    • مرتضوی، مصطفی، (1392)، بیداری اسلامی، اصفهان: نشر آرما.
    • مجیدی، محمدرضا؛ باقری، یوسف؛ (بهار 1397)، زمینه‌های پیدایش و رشد افراطی‌گری در آسیای مرکزی: مطالعه موردی داعش، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌الملل، شماره 34.
    • نوری تل‌زالی، مسعود؛ فلاحت‌پیشه، حشمت‌الله؛ (بهار 1397)، آینده اسلام سیاسی در مصر با تأکید بر جریانات اسلام‌گرا، فصلنامه مجلس و راهبرد، شماره 93.
    • واعظی، محمود، (۱۳۸۶)، ژئوپلتیک بحران در آسیای مرکزی و قفقاز (بنیان ها و بازیگران)، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
    • واعظی، سیدکمال؛ قمیان، محمدمهدی؛ وقفی، سیدحسام؛ (تابستان 1396)، آینده پژوهی در علوم انسانی با رویکرد مدیریت دانش؛ ملاحظات، دستاوردها و اثرات، فصلنامه مدیریت سازمان‌های دولتی، دوره پنجم، شماره 3.
    • ولایتی، علی اکبر، (1392)، بیداری اسلامی (ضمیمه تاریخ معاصرایران)، تهران: شرکت چاپ و نشرکتاب‌هاى درسی ایران.
    • پایگاه اطلاع‌رسانی مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی)  قابل دسترسی به آدرس: http://khamenei.ir
    • پایگاه داده جمعیت جهان و کشورها، قابل دسترسی آدرس: www.worldometers.info

     

    ب. انگلیسی

    • Seifert, Arne C, (November 2012), Political Islam in Central Asia– Opponent or Democratic Partner?, CORE Working Paper, Hamburg.
    • Alexander Wolters. (2014), The State and Islam in Central Asia: Administering the Religious Threat or Engaging Muslim Communities?, [Paper prepared within the framework of sub-project D2 (Prof. Ahrens, PFH Gottingen) of the KomPost Research Network, sponsored by the Federal Ministry of Education and Research].
    • Bengston, David N. (2018), Principles for Thinking about the Future and Foresight Education, World Futures Review, Vol. 10 (3).
    • Turker, Tolga, (2011), Radicalization of Islam In Centeral Asia: Theory, Trand and Prospectts, OAKA, Cilt: 6.
    • Smith, Charlie, (08 July 2015), Islamic State In Central Asia: Threat Or opportunity, Central Asia- Caucasus Analyst, BI- Weekly Briefing, VOL. 17, NO. 13.
    • Seifert, Arne C (July 2016), Preventing the “Islamic State” in Central Asia Conditions, risks and peace policy requirements, Security Policy Working Paper, No. 7.
    • Rumer, Eugene. Sokolsky, Richard. Stronski, Paul. (January 2016), U.S. Policy Toward Central Asia, Carnegie Endowment for International Peace.
    • Tiliouine, Habib, Estes, Richard J., (April 2016), Central The State of Social Progress of Islamic Societies, Springer International Publishing AG, Part of Springer Science.
    • Muni, S. D. Chadha, Vivek, (2016), Asian Strategic Review 2016, Institute for Defence Studies and Analyses, New Delhi, Pentagon Press, First Published.
    • Ghazinoory, Sepehr, Saghafi, Fatemeh & Mirzaei, Maryam, (March 2018), Extracting Future Business Model Orientation through Scenario Development for Developing Countries,  Journal of Futures Studies, 22 (3).
    • Rhisiart, Martin, Miller, Riel & Brooks, Simon, (October 2014), Learning to use the future: developing foresight capabilities through scenario processes, Technological Forecasting & Social Change.